Miejsce pracy powinno być przestrzenią wolną od jakiejkolwiek formy niesprawiedliwego traktowania. Jako społeczeństwo przeszliśmy długą drogę od czasów, gdy insynuacje, poniżenia lub jakiekolwiek inne zachowania związane z uprzedzeniami i przejawami nierówności były akceptowane przez pracowników. Dziś sytuacja uległa znacznej poprawie, choć nie została rozwiązana w 100%. Wciąż spotyka się pewne formy dyskryminacji w miejscu pracy. Jest to problem o globalnym zasięgu, który dotyka różne grupy społeczne. Wyjaśniamy, czym jest dyskryminacja w pracy, kiedy do niej dochodzi i co może zrobić pokrzywdzona w ten sposób osoba.
Co trzeba wiedzieć o dyskryminacji w miejscu pracy?
Odpowiedź na pytanie: czym jest dyskryminacja w pracy, można zawrzeć w jednym zdaniu: to niesprawiedliwe traktowanie ludzi, oparte na pewnych uprzedzeniach. By jednak lepiej zrozumieć to zjawisko i skutecznie się przed nim bronić, trzeba przyjrzeć się, co na ten temat mówią najważniejsze akty prawne.
Wszyscy pracownicy mają prawo do takiego samego traktowania. Zasadę tę w podstawowym stopniu reguluje Konstytucja RP poprzez zapis o tym, że nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Natomiast doprecyzowuje ją Kodeks pracy: „Pracownicy powinni być równo traktowani w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych […]”.
Kiedy dochodzi do dyskryminacji w firmie? Ma ona miejsce, gdy jednostka lub grupy są traktowane niesprawiedliwie lub nierówno ze względu na określone cechy, takie jak m.in.:
- wiek,
- płeć,
- wyznanie,
- rasa,
- orientacja seksualna,
- narodowość,
- niepełnosprawność,
- przekonania polityczne,
- forma zatrudnienia.
Scenariusze dyskryminacji w miejscu pracy są bardzo zróżnicowane i mogą obejmować sytuacje, w których osobom odmawia się możliwości zatrudnienia lub awansu, równej płacy za taką samą pracę, nie wypłaca się dodatkowych świadczeń, takich jak wynagrodzenie za nadgodziny, bądź nęka się ze względu na określone cechy.
Dyskryminacja pośrednia i bezpośrednia – czym się różnią?
Kodeks pracy informuje o tym, że wyróżniamy dwa rodzaje nierównego traktowania osób zatrudnionych – bezpośrednie oraz pośrednie. W pierwszym przypadku formy dyskryminacji w miejscu pracy będą dotyczyć przede wszystkim wymienionych już wcześniej cech, takich jak wiek, płeć czy religia.
Przykładem może być tutaj odmowa zatrudnienia osobie, która przekroczyła określony rok życia lub przydzielanie mniejszych wynagrodzeń, niższych stanowisk lub gorszych warunków pracy kobietom, mimo że posiadają one takie samo doświadczenie i umiejętności w danej dziedzinie, jak mężczyźni.
Nieco trudniej zdefiniować i udowodnić to, czym jest dyskryminacja pośrednia w pracy. To sytuacja, w której pracodawca podejmuje działania lub decyzje, z pozoru wyglądające na neutralne i ogólne, ale w praktyce dyskryminujące określone grupy osób w zakresie zatrudnienia, awansu, szkoleń i innych aspektów związanych z pracą.
Jako przykład może tutaj posłużyć sytuacja, w której w regulaminie firmy przewidziana jest premia dla osób pracujących więcej niż 40 godzin tygodniowo. Z pozoru jest to neutralny zapis, działający na korzyść zatrudnionych. W praktyce jednak może on dyskryminować np. niepełnosprawnych pracowników, dla których norma w tygodniu pracy wynosi 35 godzin.
Warto zaznaczyć, że istnieją również sytuacje, kiedy dochodzi do dyskryminacji jeszcze przed zatrudnieniem pracownika – np. na etapie rekrutacji. Mowa tutaj o takich zdarzeniach, jak umieszczenie w wymaganiach ogłoszenia o pracę informacji o tym, że rozpatrywane będą jedynie aplikacje złożone przez mężczyzn. Zdarzają się również niezgodne z prawem przypadki, w których pracodawca chce rekrutować wyłącznie osoby w określonym przedziale wiekowym. Wszystko to nosi znamiona dyskryminacji.
Jak bronić się przed różnymi formami dyskryminacji w miejscu pracy?
Przeciwdziałanie nierównemu traktowaniu osób zatrudnionych to zadanie dla pracodawcy. W celu uniknięcia jakiejkolwiek formy dyskryminacji w miejscu pracy może on prowadzić działania edukacyjne, dotyczące występowania takich zjawisk, przygotować procedury zgłaszania niepożądanych zajść, dbać o przejrzystość regulaminów, a nawet powołać pełnomocnika, który zajmie się tą tematyką w firmie.
Co robić, kiedy jednak dochodzi do dyskryminacji w pracy? Osoba poszkodowana może najpierw spróbować załatwić sprawę polubownie, np. decydując się na szczerą rozmowę z pracodawcą. Jeśli jednak takie działanie nie przyniesie efektów, pozostaje droga sądowa – w tym przypadku przed sądem pracy. Dyskryminowany pracownik może domagać się odszkodowania nie niższego niż minimalne wynagrodzenie lub przywrócenia do pracy, jeśli w wyniku nierównego traktowania jego zatrudnienie ustało. Co istotne, poszkodowana osoba nie musi udowadniać, że doszło do nierównego traktowania – ciężar w tym przypadku spoczywa na oskarżonym, który powinien przedstawić dowody na swoją obronę.
Trzeba pamiętać również, że w przypadku dyskryminacji istnieje możliwość złożenia skargi do Państwowej Inspekcji Pracy. W wyniku tego działania czasami na pracodawcę nakładana jest dodatkowa grzywna. Przed podjęciem kroków prawnych warto skontaktować się ze specjalistami, którzy przedstawią wszystkie dostępne rozwiązania i pomogą w dochodzeniu praw.