Rozwód jest sposobem rozwiązania małżeństwa, które zostało zawarte przy zachowaniu wszystkich wymaganych procedur, w związku z czym jest ważne. Natomiast unieważnione może zostać małżeństwo, które zostało zawarte z naruszeniem którejś z wymaganych procedur, a co za tym idzie, zostało zawarte w sposób nieprawidłowy. O nieważności małżeństwa stwierdza sąd. Oznacza to, iż do czasu wydania stosownego wyroku małżeństwo jest w świetle prawa w pełni ważne.
Z jakich powodów może dojść do unieważnienia małżeństwa?
Pierwszą grupą powodów unieważnienia małżeństwa są tzw. przeszkody małżeńskie. W grę wchodzą tu takie okoliczności jak m.in. fakt, że małżonek w dniu ślubu był ubezwłasnowolniony całkowicie (art. 11 § 1 KRO). Jednakże w wypadku, kiedy to ubezwłasnowolnienie zostało uchylone, niedopuszczalne jest już żądanie unieważnienia małżeństwa. Jeśli w dniu ślubu jedno z małżonków obarczone było chorobą psychiczną albo jakimkolwiek niedorozwojem umysłowym, może być to fundamentem unieważnienia małżeństwa. (art. 12 KRO). Jednakże do unieważnienia małżeństwa nie ma prawa dojść w sytuacji, kiedy to choroba psychiczna małżonka ustanie.
Przeszkodą małżeńską może też być np. zbyt młody wiek jednego z małżonków w chwili zawierania związku małżeńskiego. Kolejna grupa przyczyn, które mogą przesądzić o unieważnieniu związku małżeńskiego to tzw. wady oświadczenia woli.
Przykładowo: małżonek wyrażając w dniu ślubu wolę zawarcia małżeństwa znajdował się z jakichkolwiek przyczyn (do takich powodów należy np. znajdowanie się małżonka pod wpływem substancji psychoaktywnych) w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli. Wreszcie małżeństwo może zostać unieważnione w przypadku, kiedy to w sposób nieprawidłowy zostało udzielone pełnomocnictwo do jego zawarcia. Może to jednakże dotyczyć bardzo rzadkich sytuacji, kiedy to ślub nie jest zawierany osobiście, ale przez pełnomocnika.
Jaki wpływ unieważnienie małżeństwa ma na sytuację dzieci byłych małżonków?
W przypadku unieważnienia, małżeństwo traktowane jest tak, jakby nigdy nie doszło do jego zawarcia. Nie odnosi się to jednakowoż do sytuacji dzieci, które nie są traktowane jak dzieci nieślubne, ale jak dzieci pochodzące z małżeństwa. Jest to niezwykle ważne np. w odniesieniu do domniemania ojcostwa. Zgodnie z prawem dzieci pochodzące z małżeństwa uważa się za dzieci męża matki. Domniemanie to może być obalone wyłącznie w drodze sądowego zaprzeczenia ojcostwa.
Czy wydając wyrok o nieważności małżeństwa sąd orzeka o winie, któregokolwiek z małżonków?
Orzekając wyrok o unieważnieniu małżeństwa sąd stwierdza, który z małżonków zawarł małżeństwo w złej wierze (art. 20 § 1 KRO). Za będącego w złej wierze uznaje się małżonka, który w momencie zawarcia małżeństwa znajdował się w posiadaniu jakichkolwiek informacji na temat przesłanek stanowiących fundament jego unieważnienia.
W rezultacie orzeczenia nieważności małżeństwa, małżonka wraca do swojego poprzedniego nazwiska, ponieważ orzeczenie takie skutkuje również wstecznie.