Rozważania o ubezwłasnowolnieniu należy rozpocząć od tego, że omawiana instytucja prawna z założenia ma pomagać, a nie szkodzić. Zdarza się tak, że dana osoba, mimo osiągnięcia pełnoletności, nie jest w stanie właściwie pokierować swoim postępowaniem. Ustawodawca przewidział więc rozwiązania, dzięki którym można ochronić tych, którzy nie są w stanie samodzielnie funkcjonować. Jeżeli chodzi o przesłanki ubezwłasnowolnienia, wymienia się choroby psychiczne, podeszły wiek, niedorozwój umysłowy, zaburzenia psychiczne, takie jak alkoholizm, narkomania. Ubezwłasnowolnienie może być także zasadne w przypadku osoby nieporadnej życiowo, a także uzależnionej od hazardu czy zmagającej się z poważną, długotrwałą chorobą. Sam fakt jednak, że ktoś jest chory psychicznie czy uzależniony od alkoholu, narkotyków nie może stanowić podstawy do orzeczenia ubezwłasnowolnienia. By wniosek o ubezwłasnowolnienie był zasadny, choroba, niedorozwój musi pozostawać w związku z niemożnością pokierowania własnym postępowaniem.
Ubezwłasnowolnienie w polskim systemie prawnym
W polskim systemie prawnym wyróżnia się ubezwłasnowolnienie częściowe i całkowite. W przypadku ubezwłasnowolnienia częściowego ustanawiana jest kuratela, natomiast dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie wyznacza się opiekuna, chyba, że jest to osoba, która ukończyła 13 rok życia, została ubezwłasnowolniona całkowicie i pozostaje pod władzą rodzicielską. Kodeks postępowania cywilnego wyraźnie wskazuje, jakie podmioty mogą wnioskować o ubezwłasnowolnienie. Przepisy wymieniają między innymi małżonków oraz rodzeństwo. Warto wspomnieć, że w sprawach o ubezwłasnowolnienie właściwy jest sąd okręgowy ze względu na miejsce zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, a w braku miejsca zamieszkania – sąd miejsca jej pobytu. Należy także podkreślić, że sąd nie jest związany treścią wniosku i ma swobodę w ocenie, jakie ubezwłasnowolnienie jest zasadne w konkretnym przypadku i czy w ogóle zaistniały przesłanki do ubezwłasnowolnienia. W procesie o ubezwłasnowolnienie bierze udział prokuratur, który powinien stać na straży interesów osoby, której sprawa dotyczy.
Ubezwłasnowolnienie częściowe
Przesłanki ubezwłasnowolnienia częściowego są tożsame z tymi, które tyczą się ubezwłasnowolnienia całkowitego, przy czym ubezwłasnowolnienie częściowe może być orzeczone także w sytuacji, w której osoba nieporadna życiowo lub chora potrzebuje pomocy przy prowadzeniu spraw, jednak nie ma konieczności jej całkowitego ubezwłasnowolnienia. Osoba ubezwłasnowolniona częściowo ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Oznacza to, że dokonana przez nią czynność zobowiązująca lub rozporządzająca będzie ważna, gdy zostanie potwierdzona przez jej przedstawiciela ustawowego, chyba, że przedstawiciel ustawowy wyraził wcześniej zgodę na jej dokonanie. Osoba ubezwłasnowolniona częściowo może z kolei samodzielnie dokonywać czynności dotyczących umów powszechnie zawieranych w drobnych sprawach życia codziennego, takich jak na przykład kupno produktów spożywczych. Co do zasady, ma ona także możliwość rozporządzania swoimi zarobkami.
Ubezwłasnowolnienie całkowite
Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie posiada zdolności do czynności prawnych. Każda zawarta przez nią umowa będzie nieważna, z wyłączeniem umów powszechnie zawieranych w drobnych sprawach życia codziennego, przy czym te drugie będą ważne tylko wtedy, gdy nie będą przyczyną rażącego pokrzywdzenia osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie. Opiekun ubezwłasnowolnionej osoby musi przede wszystkim wykazywać należytą staranność przy wykonywaniu obowiązków. Chodzi przede wszystkim o dbałość o dobro osoby ubezwłasnowolnionej. Opiekun ubezwłasnowolnionej osoby powinien dbać, by osoba pozostająca pod jego opieką miała środki do życia oraz miała dostęp do opieki lekarskiej. Do obowiązków opiekuna ubezwłasnowolnionej osoby należy także zarząd jej majątkiem oraz reprezentowanie jej wobec osób trzecich.
Zalety ubezwłasnowolnienia
Wielu ludziom instytucja ubezwłasnowolnienia kojarzy się negatywnie. Nie powinno się jednak w ten sposób jej rozpatrywać. Warto pamiętać, że ubezwłasnowolnienie często stanowi jedyny skuteczny mechanizm ochrony przed negatywnymi skutkami poważnych czynności prawnych. Osoba nieporadna życiowo, chora psychiczne czy uzależniona od alkoholu bardzo często nieświadomie dokonuje czynności bardzo dla siebie niekorzystnych. Opiekun lub kurator ma za zadanie do takich czynności nie dopuszczać